Sytuacje trudne w biografii dzieci i młodzieży
„Przeraźliwie samotne może być dziecko w swym cierpieniu”
(Janusz Korczak)
Złożona przestrzeń otaczającej rzeczywistości, w której brak uniwersum akceptowanego przez wszystkich, a przy tym wielce pluralistyczna, prowokująca wyzwalanie procesów rywalizacyjnych, antagonizujących stosunki interpersonalne, stawiająca wiele wymagań, może powodować zagubienie, poczucie zagrożenia, a zatem wiele sytuacji trudnych w życiu jednostki. Szczególnej uważności wymagają te sytuacje trudne, które dotykają młode pokolenie – dzieci oraz młodzież, bowiem częstotliwość ich występowania, a także nasilenie może implikować kryzysy, krytyczne wydarzenia życiowe. Deformacje rozwojowe, zaburzenia zachowania i osobowości dzieci oraz młodzieży będące skutkiem owych sytuacji, rzutują często na biografię tychże jednostek, tak w okresie dzieciństwa, jak i adolescencji, determinując nierzadko również klimat ich dorosłości. Niektóre z tych sytuacji mogą spowodować tak silne zranienie psychiczne, które nigdy się nie zabliźni.
W kontekście powyższego niezwykle istotne jest interdyscyplinarne (historyczne, pedagogiczno- psychologiczne, socjologiczne, terapeutyczne, kulturowe, hermeneutyczne, artystyczne) pochylenie się nad zasygnalizowanymi sytuacjami dzieci i młodzieży, uwzględnienie tak znaczących aspektów tych sytuacji, jak zapobieganie, diagnozowanie i radzenie sobie z trudnościami, odnajdowanie sensu pokonywania sytuacji trudnych w życiu oraz udzielanie wielokierunkowego wsparcia (np. emocjonalnego, informacyjnego, instrumentalnego, rzeczowego) wymienionym podmiotom i ich rodzinom.
Nad wyraz znaczące wydaje się odniesienie owego interdyscyplinarnego namysłu – przez Członkinie/Członków Zespołu – do podstawowych środowisk funkcjonowania dzieci
i młodzieży, jak również kontekstów zagrażających stabilności współczesnego świata, czyli do:
- środowiska rodzinnego i jego dysfunkcyjności: dysfunkcji małżeńskiej (konflikty małżeńskie, akty agresji i przemocy, separacje i rozwody, funkcjonowanie dzieci i młodzieży w rodzinach nieformalnych), dysfunkcji rodzicielskiej (osłabienie lub zanik więzi wspólnotowych, traumatyczna atmosfera rodzinna, osamotnienie dzieci i młodzieży, lęk przed bliskimi, nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży, konflikty z rodzicami), dysfunkcji ekonomicznej (ubóstwo, bieda, uzależnienia członków rodziny, emigracja zarobkowa), dysfunkcji opiekuńczo – wychowawczej (osłabienie interakcji emocjonalnych, atmosfera emocjonalnego chłodu, pracoholizm rodziców, negatywne postawy rodzicielskie wobec dzieci i młodzieży, choroba, śmierć, żałoba);
- środowiska edukacyjnego (niepowodzenia szkolne, trudności w nauce, brak indywidualizacji w pracy z uczniami, toksyczna osobowość nauczyciela);
- środowiska rówieśniczego (niekorzystna pozycja ucznia w zespole klasowym, odrzucenie rówieśnicze, osamotnienie dzieci i młodzieży, lękliwość, nieśmiałość w kontaktach z rówieśnikami, przemoc i agresja w relacjach uczniowskich, konflikty interpersonalne z rówieśnikami);
- traumatycznych wydarzeń życiowych takich, jak: katastrofy, powodzie, pożary, działania wojenne.
Niezwykle wzbogacającymi działania Zespołu będą też odwołania do myśli pedagogicznych Janusza Korczaka stanowiące niekwestionowaną, ponadczasową wartość w rozpatrywaniu trudnych biografii dzieci i młodzieży. Ten wybitny pedagog, teoretyk i praktyk wychowania doskonale odczuwał dziecięcą krzywdę i rozumiał dziecięce cierpienie. Podkreślał, iż „nieprawdą jest, że dziecko pragnie szybki z okna i gwiazdki z nieba, że je przekupić można pobłażaniem i uległością, że jest wrodzonym anarchistą. Nie, dziecko (….) lubi plan i ład, nie wyrzeka się prawideł i obowiązków. Żąda tylko, by brzemię nie było zbyt ciężkie, by grzbietu nie raniło, by znalazło wyrozumienie, gdy się zawaha, poślizgnie, gdy znużone przystanie, by tchu zaczerpnąć” (Janusz Korczak, Jak kochać dziecko, Warszawa 1992, s. 100).
prof. dr hab. Małgorzata Cywińska